Zo staat het op de slapersbank in het park van Veurne, een knipoog naar de bijnaam die de inwoners van deze romantische provinciestad dragen sinds 1560.
En hun toer, wel, dat hebben ze gehad, méér dan eens. Een historie van vallen en opstaan. En vaak in het oog van de storm bij alle grote wereldgebeurtenissen. Op de markt bij het ‘schoon verdiep’ stonden veel historische figuren: Aelbrecht&Isabelle, Napoleon, Willem-I, Leopold-I, ze waren er allemaal, i kid you not 🙂
Vlakbij onze accommodatie ontdek je de verborgen parel van het ‘Westkwartier’. Ik neem je graag even mee door een stukje verrassende geschiedenis.
Early days
Die geschiedenis start een millennium geleden, zo tegen het einde van de laatste ijstijd. Oplopende temperaturen zorgen voor smeltwater dat langzaam onze Noordzee vult. De huidige kustlijn wordt in een min of meer definitieve plooi gelegd sinds het begin van onze jaartelling.
Pas sinds de 9de eeuw is enige vorm van bewoning mogelijk aan de kust doordat de getijdengeulen verzanden en zo een bewoonbaar landschap creëren . De wadden transformeren in zoutweiden. In die periode vinden we de naam ‘Furnis’ voor het eerst in bronnen van de St-Bertinusabdij uit Saint-Omer (FR).
Noormannen teisteren onze kust met hun snekken. Om zich te kunnen verdedigen ontstaat ook in het latere Veurne een vluchtburg, een +-200m ronde aarden constructie omgeven door water met 4 toegangswegen.
Veurne groeide gestaag vanuit deze kern, we kennen het nu als het St-Walburgapark. De sporen van die groei zie je duidelijk in het cirkelvormig stratenpatroon.
Het ontstaan van een stad
De bewoning zwelt aan in de tiende eeuw en religieuze verering floreert. De grafelijke burgkapel nabij de vluchtburg was eerst nog gewijd aan Onze-Lieve-Vrouw, verwerft relikwieën van de heilige Walburga en de naam wijzigt in St-Walburgakerk.
Ten oosten van de burcht, aan de nu verdwenen waterloop de Colme met zijn gedempte bedding onder de straten Oude Beestenmarkt en Nieuwstraat, ontstaat een tweede groeipool met vooral economische activiteit. Daar komt de St-Niklaaskerk en -abdij.
Sint-Niklaasabdij, opgang en verval.
Een verhaal apart vormt de Sint-Niklaasabdij die helaas de godsdienstperikelen niet overleefde. Dat verhaal start al in 1120 waar nabij de kerk een kloostergemeenschap ontstaat. 50 jaar later wordt beslist om een abdij buiten de toenmalige stadsmuren op te richten. Na een bloeiende periode wordt de Nobertijnenabdij in 1578 door het Calvinistisch geuzenbestuur afgebroken. De Witte kanunniken keren terug binnen de stad en bouwen in de Roggestraat, de huidige Boterweegschaalstraat, een nieuw adbijcomplex. Dit wordt de derde abdij. Onder Frans bewind in de 18de eeuw worden de bezittingen in 1789 geconfisqueerd en hiermee valt definitief het doek over bijna 8 eeuw Sint-Niklaasabdij in Veurne.
Tip: In de Klaverstraat vind je nog een poortgebouw van die abdij.
Periode van welvaart
In de 12de eeuw is er economische bloei door de lakennijverheid. Veurne ontwikkelt zich zoals de andere Vlaamse steden als een echte middeleeuwse stad.
In het begin van de 13de eeuw krijgt de stad haar omwalling. Eerst is dit een aarden omwalling met houten versteviging dat later uitgroeit tot een bourgondische stenen omwalling met 6 poorten.
De imposante St-Walburgakerk wordt herbouwd nadat de romaanse bouw verwoest werd door een brand. In de 14de eeuw wordt een aanzet gegeven tot de bouw van een westtoren maar dat project geraakt nooit af, door geldgebrek. In de loop der jaren wordt dat begin ingericht als kruitmagazijn en citerne. Die ruïnes zijn mooi hersteld en te bezichtigen in het park.
Ook de Sint-Niklaaskerk ontwikkelt zich. De Sint-Niklaastoren dateert uit de 13de eeuw en herbergt de stadsbeiaard (47 klokken) met het “Bomtje”, een klok uit 1379.
TIP: beklim gratis de toren en geniet van een panoramisch zicht van 360° van Heuvelland tot aan zee.
Vuernse Slapers
De 14de eeuw is noodlottig voor de Middeleeuwse mens. Economische rampspoed met mislukte oogsten komen bovenop de pestepidemies. De handel valt stil en er volgt een stadsvlucht. De stad valt als het ware in slaap, wie achterblijft zijn renteniers. De Veurnse slaper zijn geboren.
TIP: Zoek In het park de Slapersbank met een regel uit een gedicht van Edward de Dene uit 1560 : “Slaepers van Vuerne, hebt oock uwen toer”
De brandstof voor de zinderende zestiende eeuw zijn de godsdienstperikkelen. Wereldbeelden van geuzen, lutheranen, calvinisten, katholieken en wie nog allemaal botsen en ook Veurne ontsnapt niet aan het geweld. Ondertussen wisselt het bestuur tussen Fransen, Hollanders en Spanjaarden maar pas als de stad in 1583 opnieuw wordt ingenomen door de Spaanse garnizoenen onder leiding van veldheer Farnese komt een periode van rust en kan de stad weer gaan bloeien.
Aan die halve gouden 17de eeuw hebben we de mooie gebouwen opgericht in Vlaamse renaissancestijl te danken.
Op de markt zie je het stad-en landhuis met zijn conciërgerie en belforttoren. Even verder zie je het statige gebouw op de hoek van de Oost- en Noordstraat, in dit voormalig stadhuis zetelden de schepenen sinds 1450. In de volksmond wordt dit het Spaans paviljoen genoemd omdat daar de Spaanse soldaten kazerneerden.
Spaanse periode
Keizer Karel V sterft en in 1555 worden Albrecht en Isabelle landvoogden van de Nederlanden. In de zaal van het stadhuis zie je hun potret.
17e-eeuwse anonieme meester, naar originelen door Frans Pourbus de jongere.
Hoewel het sinds 1583 rustig is in de stad blijft het op het platteland rumoerig. Zo wordt de bevolking regelmatig geteisterd door de ‘watergeuzen’ uit Oostende. Roversbendes organiseren plundertochten in de Westhoek. Albrecht en Isabella krijgen de opdracht om het ‘Hollandse’ Oostende terug onder Spaans bestuur te brengen. Na een heroïsche belegering van 3 (!) jaar valt Oostende in 1603 terug in Spaanse handen. Een periode van vrede breekt aan en ook op het Veurnse platteland komt de rust terug.
De Moeren
In deze periode lieten de bekende landvoogden de Moeren droogleggen door architect Cobergher. Dat moeras ten Westen van de stad zorgde voor veel geurhinder en ziektes. De ingenieur-architect liet een ringsloot bouwen en met de hulp van 20 molens werd het grote moeras drooggemaald. Dit is het diepste punt van België en ligt ongeveer 2m onder het zeeniveau.
TIP In het blote open landschap kan je mooie fietstochten maken en vind je er het kasteeltje Sint-Flora waar de koninklijke familie woonde gedurende de eerste wereldoorlog. Klik hier voor meer informatie.
Boeteprocessie
Sinds 1644 trekt elk jaar een processie door door Veurne waarbij deelnemers in blootvoets in bruin boetekleed en met een zwaar kruis op de schouder de lijdensweg van Christus uitbeelden. De kruisweg werd voor het eerst georganiseerd door Jacob Clou, een norbertijn van de Veurnse Sint-Niklaasabdij.
Op de hoek van de Noordstraat en de markt vind je zijn gedenkplaat.
Boek hier alvast je plekje als figurant op 31 juli 2022!
afbeelding: Visit Veurne
Boete en vertier liggen niet ver uiteen en daarom kan je gedurende dezelfde periode genieten van de kermis. Die is gegroeid uit de jaarmarkt die in 1396 door Filips de Stoute aan de stad werd gegund. Samen vormen ze eind juli hoogdagen in de stad met ‘Veurne Kerremesse’.
De Zonnekoning
Lodewijk XIV, de Zonnekoning, valt in 1667 de Zuidelijke Nederlanden binnen. Tot dan waren de Zuidelijke Nederlanden in Spaanse handen en een buffer tussen Frankrijk en de Republiek van de verenigde Provinciën. Spanje kan weinig weerwerk bieden maar de Noordelijke Republiek gaat in de tegenaanval. Met het verdrag van Aken in 1668 verkrijgt Louis de 12 veroverde vestingsteden. Veurne komt in Franse handen.
Om de nieuwe grens te bewaken krijgt maarschalk Vauban de opdracht een verdedigingslinie op te trekken. Ook Veurne werd ingeschakeld in deze ‘pré-carré’. De middeleeuwse versterkingen werden hiervoor afgebroken en in 1706 waren de nieuwe vestigen met ravelijnen klaar.
Oostenrijkse Nederlanden
Na de Spaanse succesieoorlog moet Louis Quatorze het gezag over onze streken laten aan de Oostenrijkers.
Onder hun bewind kreeg de stad straatlantaarns (op olie) , werden heel wat wegen naar het platteland aangelegd en werden een aantal mooie woningen gebouwd, zoals het Old House in de Zwarte Nonnestraat.
Op 10 juni 1781 werd de stad bezocht door de Oostenrijkse keizer Jozef II. Zijn portret hangt de het oude stadhuis op de markt. In 1782 liet hij de stadsversterkingen in de steden langs de Zuidelijke grens afbreken en was ook Veurne vestingstad af.
De weg lag zo open voor de Franse revolutionairen die binnenkort voor de spreekwoordelijke poorten zouden staan.
Place Napoleon
In 1789 breekt de Franse revolutie uit en 6 jaar later annexeert Frankrijk de Zuidelijke Nederlanden. Het Ancien Régime moet op de schop en er wordt druk hervormd. Vooral de religieuze instellingen moeten het ontgelden. Zo werden de gebouwen van de Sint-Niklaasabdij gesloopt en ook het Kapucijnenklooster werd vernield.
Veurne ontving het belangrijkste personage uit die periode, toen nog generaal Napoleon. Maar 10 jaar later stond hij als keizer op de ‘Place Napoleon’ . Zo heette de markt toen.
Napoleon bracht een organisatie van de maatschappij die we tot op vandaag voelen. Denk aan het metrisch stelsel en het burgerlijk wetboek. Maar evengoed aan bietenteelt die jarenlang zo belangrijk waren voor Veurne!
Met Waterloo in 1815 kwam definitief een einde aan die periode. Willem I kon optreden als nieuwe vorst van het Koninkrijk der Nederlanden. De Nederlanden waren weer verenigd en op 25 juli 1819 doet de vorst zijn intrede op de grote markt.
Maar de eurforie is van korte duur, de samensmelting tussen beide Nederlanden verloopt slecht. In 1830 breekt in Brussel de Belgische Opstand uit en wordt België een zelfstandig land.
“Monsieur, les Flamands ont mis le soleil sur table“
Met deze gevleugelde woorden bedankte de nieuwe vorst Leopold Joris Christiaan Frederik van Saksen-Coburg-Saalfeld of Leopold I voor een heerlijk maal met streekspecialiteiten dat hem gepresenteerd werd op een banket naar aanleiding van zijn intrede in zijn nieuwe Koninkrijk.
Na een overtocht op het Kanaal kwam hij op 17 juli 1831 aan in Calais en via Adinkerke/De Panne werd hij tenslotte in Veurne ontvangen. Veurne was de eerste stad die de eer van een bezoek te beurt viel. 5 dagen later zweert hij in Brussel trouw aan de Belgische grondwet en het Belgische volk.
Niets aan de vervallen statige woning in de Noordstraat behalve een gedenkplaat laat iets vermoeden van deze historie.
Den Grooten Oorlog
Ook hier speelt Veurne een grote rol.
Het is Veurnaar Karel Cogghe en kompanen die de ijzervlakte in 1914 onder water zetten en zo de oprukkende Duitsers een halt toeroepen. De oude spoorwegberm Frontzate tussen Nieuwpoort en Diksmuide is op vandaag een aangenaam fiets-en wandelpad maar was toen de eerste verdedigingslinie van het Belgisch leger. In de stad vind je zijn standbeeld en is er een straat naar hem genoemd.
Het college fungeerde tijdens die oorlogsjaren als hospitaal. Ook daar is een opgemerkte passage van een beroemdheid. Madame Curie, meervoudig Nobelprijswinnares, trok naar het oorlogsfront om door haar uitgevonden röntgenapparaat te gebruiken bij de verzorging van gewonde soldaten.
De teloorgang van een wijk Het Sint-Denisplein herinnert aan de Sint-Denisparochie met de kerk en het kerkhof. In 1995 worden de funderingen van de kerk blootgelegd tijdens opgravingswerken. Het plein is lange tijd bekend onder de naam Vismarkt, waar vis verkocht wordt. De kerk werd in 1706 afgebroken en op het kerkhof werden bomen geplant. Bij de bouw van het zwembad en met de komst van de bibliotheek en het stadhuis de Sleysteen verdwenen alle bomen. Nu is er alleen nog een grote verharde parking. De ‘pomp met de 1000 neuzen voorzag in drinkwater. Aanvankelijk staat de pomp op de Grote Markt, later wordt ze verplaatst naar de Sint-Denijsplaats, waar ze nog meerdere keren wordt verplaatst, om uiteindelijk opnieuw een plek te krijgen op de Grote Markt.
Hoofdstad van België
Oorlogskoning Albert had in 1914 tijdens de Slag aan de IJzer zijn hoofdkwartier in het Stadhuis. Veurne was het laatste stukje vrij België en even officieuze hoofdstad van ons vaderland.
TIP Over de periode van leven achter het front kan je een mooie tentoonstelling bezoeken in het landhuis op de markt: Vrij Vaderland.
Na WO-I kwamen de Franse president en koning Albert naar Veurne en kenden ze de stad het oorlogskruis toe dat sindsdien het wapenschild tooit.
Veurne vandaag
Paul Delvaux (+1994) , Will Tura en Willem Vermandere zijn ereburgers waar de stad trots op is. In het park vind je hun sporen.
Zo jullie zijn helemaal klaar om de stad te gaan verkennen. Veel plezier en vergeet de gids niet 😉
Goesting gekregen?
In Veurne kan je zeer lekker tafelen in vaak gezellige panden.
Op de markt geniet je van een natje en droogje of een lekker ijsje .
Snuister in één van de 16 kunstgalerijen of ontdek verrassend gezellige winkeltjes.
Woensdag is marktdag en is er extra veel leven in de stad.
Neem zeker een kijkje op Visit Veurne om nog meer te ontdekken en je bezoek te plannen!
ZIEN DOEN BELEEF
De markt met landhuis/stadhuis Wulburgapark Spaans Kwartier Vaubanpark Appelmarkt Oratoriestraat Het ‘bassin’ sluizencomplex en jachthaven
Stadswandelroute 4.6 km Beklimming van de Sint-Niklaaskerk Belevingscentrum Vrij Vaderland Bezoekerscentrum Bakkerijmuseum
Bloemenmarkt op de markt Boetprocessie Veurne Kerremesse
Bronnen
- Ik las, en herlas, en nog eens het mooie boek: ‘Veurne door de eeuwen heen’ van dhr. Jacques Bauwens (2015). Zéér warm aanbevolen 🙂 Te koop in Visit Veurne
- Heksen verbrand in het Graafschap Vlaanderen, Prof. J. Monballyu
- westhoekverbeeldt.be – Veurne: Sint-Denisplaats met de ‘pomp met de 1000 neuzen’ – auteur Nels Photothill
- Archief stad Oostende
- Geneanet
- https://www.dekleinemote.be/veurne/
- boetprocessie.be
- veurne.be
- westhoekverbeeldt.be
- Wikipedia
- vrij vaderland
Ik ben diep onder de indruk van je prachtige uitleg, Christophe!
Bedankt 🙂 Het is ook indrukwekkende hé die geschiedenis. We zouden best wat trotser mogen zijn op de stad en er meer zaken mee doen.